De man met de hamer

Het is een dag vol wolken en wind als ik naar het noordwesten rij en het meest Hollandse landschap dat er bestaat doorkruis. Ik zie molens en markante gevels en vlakheid. Het water staat hoog en de eerste lammetjes verkennen de wereld onder schaarse zonnestralen. Op het erf van een voormalige boerderij en op fietsafstand van Heerhugowaard is het atelier van Patrick Bergsma gevestigd. Onder de overkapping van de verbouwde kapschuur kwispelen twee honden me tegemoet.

Bij binnenkomst in het atelier loop ik bijna tegen een duo imposante, zeker twee meter hoge, Chinese vazen aan. ‘Gevonden via Marktplaats. Het was nog heel duur om ze hier te krijgen.’ Ze staan nu ruim een jaar als wachters bij de deur en zijn tot nu toe ontsnapt aan de hamer waarmee Bergsma zonder blikken of blozen de prachtigste vazen aan scherven tikt. ‘Ik vind het ook wel mooi zo, van die grote vazen in mijn atelier.’ Verderop bij het raam, op en onder tafels en stellingkasten, staan nog veel meer vazen. Uit allerlei windstreken en periodes, van Japans Imari tot Gouds plateel, in allerlei vormen en met de mooiste patronen beschilderd. De werkbank in het midden van het atelier wordt in beslag genomen door de sculptuur waar Bergsma aan werkt – een ogenschijnlijk geëxplodeerde vaas – omringd door emmers en schalen met geheimzinnige substanties, potten met penselen, warmhoudplaatjes, patisserievormpjes.

Op reis

Nog voor mijn jas over de trapleuning naar de opslag- en depotzolder hangt, is het gesprek al begonnen. Bergsma zet koffie, pakt bokkenpoten uit, maar tijd om te eten heb ik niet. Bergsma praat makkelijk en veel. Het eerste onderwerp? Instagram. Bergsma is er erg enthousiast over. Meer dan 10.000 volgers heeft hij. ‘Het werkt alle kanten op; ik vind dingen en galeries vinden mij.’ Zoals de Duane Reed Gallery in St. Louis, waarvoor Bergsma op het punt staat vier enorme kisten te vervoeren voor een beurs in San Francisco. De reis wordt spannend. Vooral omdat het eerder mis ging, tijdens een transport naar Brazilië. Onderweg werd zijn werk helemaal uit elkaar gehaald. Het heeft de eindbestemming nooit in z’n geheel bereikt. Dit keer neemt Bergsma de kisten zelf als excess baggage mee. Dat is ook nog eens voordeliger dan verzekerd opsturen. En hij plakt er dan met zijn gezin direct een mooie reis aan vast.

Nep

‘Ik moet nog goed documenteren dat het niet om levende materialen gaat.’ Een van de werken die ingepakt klaar staat is Dutch Mountain (2022), een onregelmatige stapeling van grote scherven Delfts Blauw keramiek, ogenschijnlijk opnieuw aan elkaar gegroeid met randjes mos en bekroond met een bonsai-naaldboompje. De vegetatie ziet er bedrieglijk echt uit, maar afgezien van het keramiek, is het allemaal nep. Bergsma haalt zijn spullen overal vandaan. ‘In Aalsmeer kun je bijvoorbeeld veel kunstbloemen vinden en ik kom op van die beurzen met een specifiek soort publiek; mensen van wie je je goed kan voorstellen dat ze een grote spoorbaan op hun zolderkamer hebben.’ Bergsma bestelt normaal gesproken ook dozen vol naaldtakjes uit China, maar, na een maand oorlog in het oosten ven Europa, wil hij dat eigenlijk niet meer doen. ‘Ik had altijd al een haat-liefde verhouding met China, maar de haat krijgt, nu ze zich niet uitspreken, wel de overhand.’ Het blijft een tweestrijd, want ook van de vazen die hij gebruikt voor zijn doorlopende serie Expanding China is een groot deel Chinees. ‘Het huidige bewind is verschrikkelijk natuurlijk, maar de oude cultuur blijft inspirerend.’

Behalve het porselein en keramiek, beschildert Bergsma alles. ‘Want van dat plastic weet je niet of het kleurecht is.’ Zijn eigen bonsaibomencollectie gebruikt hij dan als vergelijkingsmateriaal. Hij neemt me mee naar het terras achter het atelier om me zijn bonte verzameling miniatuurnatuur te laten zien. ‘Eigenlijk kun je van alle struiken met niet al te groot blad een bonsaiboompje maken. Ze moeten alleen goed tegen snoeien kunnen.’ Verder is het een kwestie van een goed oog hebben voor compositie. ‘En wat drama. Ik vind het mooi als het lijkt alsof de bliksem is ingeslagen.’

China

Terwijl Bergsma’s organisch ogende onderdelen allemaal nep zijn, is het keramiek en porselein authentiek. Ook hier komen zijn Insta-connecties goed van pas. Twee jonge antiekverkopers merkten op dat het ‘gaaf zou zijn als je echt mooi spul zou gebruiken.’ ‘Maar ja, dat is onbetaalbaar. En nu hebben we een soort deal gesloten. De vazen die zij zelf niet verkopen vanwege een foutje of een beschadiging krijg ik. En bij verkoop delen we in de winst.’ En als een vaas eenmaal zijn atelier heeft bereikt, is het de vraag, hoe lang ze heel blijft. Ik had wilde ideeën van stukgooi-rituelen, maar Bergsma heeft een redelijk gecontroleerde methode om goede barsten in de vaas te krijgen; tikken met een hamer, wat draaien, luisteren waar de barst zit en doortikken. Er is verschil tussen hoe een echt porseleinen vaas breekt en een gewoon keramiek exemplaar. ‘Dat is veel minder hard, porselein is meer als glas.’ Onvoorspelbaar blijft het. En dat is ook precies hoe Bergsma graag werkt aan zijn sculpturen. ‘Ik heb geen vast idee hoe mijn werk eruit moet zien van tevoren. Dat is fijn, het kan alle kanten op.’

Neverending stories

Ooit was dat wel anders. Door zijn achtergrond als reclameschilder is het voor Bergsma een peulenschil om heel natuurgetrouw te werken. Dat is vooral bij de tegeltableaus te zien die hij meer dan tien jaar geleden maakte. Het fragmentarische beeld, een collage van beschilderde scherven en andere taferelen, werkte Bergsma eerst helemaal digitaal uit. Daarna was het enkel een kwestie van uitvoeren. De Meissen-personages die in de tableaus opdoemen komen vaak uit de collectie van Bergsma’s opa. De zwevende eilandjes waarop de kleine romances of minidrama’s zich voltrekken in de wereld van het Meissen porselein, vormden voor Bergsma het uitgangspunt voor de ruimtelijke werken van zijn andere langlopende serie: Beautiful Decay. In het atelier hangt Sign of Time III, een zwevend eilandje met een naaldboompje waaronder een stralend wit caravannetje prijkt. Het lijkt een klein paradijs voor de vrouw die in haar blauwe jurk voor zich uit zit te mijmeren. Ze blijkt op de roestbruine bumper van een auto te zitten die zich vlak onder de oppervlakte bevindt. Een van de andere ondergrondse bomen is al in beslag genomen door de wortels van de boom. Ooit waren de auto’s van dit werk fris rood en blauw gekleurd. Maar; ‘Als t op m’n atelier hangt, is het nooit veilig.’ Het contrast tussen het onvermijdelijke verval van de onderwereld en de frisse niets-aan-de-hand bovenwereld is groter en dreigender geworden, zwaar onweer hangt in de lucht.

Sold

Terug naar de wolken boven het uitgestrekte landschap rondom het atelier. Wanneer Bergsma op deze plek, in de verbouwde kapschuur van een boerderij terecht is gekomen, kan hij niet precies zeggen. ‘Een jaar of tien geleden? Ik ben niet zo van de jaartallen.’ Maar het is een fijne plek met de deuren naar de tuin, een weids uitzicht en nog 16 ateliers op het omringende terrein. ‘Een huis met een schuur had ik ook leuk gevonden. Maar dan mis je wel je collega’s. We hebben hier allerlei verschillende disciplines, dus als ik iets met staal wil doen, stap ik zo naar binnen. En het is fijn dat altijd alles in orde is; de verwarming, het schilderwerk, de ramen gewassen.’ Gratis is het natuurlijk niet. Naast de aanschaf van materiaal moet ook de huur betaald worden. En werken verscheept. ‘En ik wil het wel draaiend houden.’

Voor Bergsma’s vertrek naar de VS is er gelukkig al 1 stuk verkocht. Eind april zie ik via Instagram dat zijn werk goed door customs gekomen is. Bergsma staat opgelucht op de foto tussen de kisten, terwijl hij zijn werk uit het bubbeltjesplastic pakt. Hoe stressvol het was, vraag ik hem begin mei via de mail: ‘Het was nog enorm spannend. Ik had al gehoord dat het niet makkelijk is om je werk door de douane te krijgen in de VS. Ik hoopte dat ik mazzel zou hebben. Helaas wilde de douane me niet doorlaten met het werk. Dat moest officieel ingevoerd worden. Dat was dus een volledige dag werk. Daar had ik nog mazzel mee want dat had ook langer kunnen duren, wat zou betekenen dat het werk niet op tijd voor de beurs beschikbaar zou zijn. Gelukkig had ik het vlak voor de opening voor elkaar.’ Na de uitpakfoto volgen de triomfantelijke ‘sold!’-berichten elkaar snel op. Bergsma heeft de smaak te pakken: ‘Zodra ik mijn opdrachten af heb ga ik nieuw werk maken en opsturen voor volgende beurzen en tentoonstellingen in de US.’

12 mei 2022
tekst: Jantine Kremer
Foto’s: Jolanda Meulendijks